Gao, bèla dòmna negra – Eric Fraj, Ed. Tròba Vox TR052, Montséret, 2019
Gai Saber, N°556-557, 2020, Franc Bardou
« Gao, foguèt bèl primièr un espectacle montant en 2008 per la Scèna Nacionala de Foish en 2008. Cadun sap que l’òbra d’Eric Fraj, non encambant gaire mens qu’un mièg sègle, non es tescuda de cançons occitanas, mas plan de cançons universalas, lo mai clar del temps en occitan. Aquí, lo catalan, lo castelhan e lo francés crosan de còp en còp la nòstra lenga, per i parlar d’Africa negra. Cal ajustar que l’aparicion de las lengas convidadas i fan sens, a cada còp. A costat d’unas paraulas de Fraj, poiretz tot a plaser i reconéisser, per exemple, las plumas de Domenica Decomps, Rotland Pecot, Joan Rigosta e Joan-Loís Baradat. L’ensemble de l’òbra justifica perfaitament la causida senuda e significanta dels tèxtes. La diccion sempre plan legibla e l’expressivitat nuenciada de Fraj servisson aicí meravilhosament la poesia, coma de costuma.
Los qu’aguèron la sòrt de se poder congostar d’aqueste espectacle se remembran encara d’una votz e d’un piano. Mas aquí, tota una formacion musicala (arcodeon, guitarras acosticas e electrica, piano, percussions africanas e autras, bassa, violoncèl, tuba…) armonizada per l’orquestracion delicata e sensibla de Michel Josserand, ne fan una creacion novèla. Son en tot 18 cançons que se succedisson per un pauc mai d’una ora de musica calorosa e delicata. L’exigéncia de qualitat artistica e son ambicion musicala fan despuèi longtemps d’Eric Fraj un cantaire fisable, generós d’una òbra que ne podèm totes èsser fièrs e reconeissents. Encara una òbra a escotar d’urgéncia, encara e encara. »
* * *
¡Clamor! A los vientos de amores – Sandra Hurtado-Ròs, Ed. Tròba Vox TR051, Montséret, 2019
Gai Saber n°558, 2020, Franc Bardou
« Clamor ! semblant la dels republicans espanhòls se quilhant, punh levat, contra la dictatura e l’opression, coma lo mieu grand, Juan, e se retrobant captius dins las preisons fredas e funèstas, per aver luchat per la Libertat… Coma mon oncle El Rubio, daissat per mòrt, una bala pel cap, e que se rescondèt dins lo cròi d’un oliu, obligat de s’amagar de sos borrels durant meses…» Per aquesta introduccion plan personala, la cantatritz e compositritz Sandra Hurtado-Ròs dona lo ton de sa novèla creacion musicala, una garba de poèmas qu’a causits e sailats de sons e d’esmai sieu tant coma universal.
A la cort d’aquela artista lumenosa son estats convidats poètas divèrses, unes venguts de sa lenga ancestrala, Federico Garcia-Lorca, Miguel Hernandez, e mai Antonio Machado, e d’autres de sa tèrra occitana, Aurelia Lassaque, Alem Surre-Garcia, Gerard Zuchetto, e Franc Bardòu. La tonalitat plan mai sovent minora, grèva e tragica, servís perfaitament los tèxtes dins sas semanticas respectivas, anant de l’indignacion a la revòlta, e de la nostalgia a l’esperança, de l’adversitat inumana qu’ensalvagida a la combativitat e a la compassion prigondament civilisadoiras, amb sensibilitat, umilitat e pertocanta expressivitat. Per acompanhar la votz linda e dramatica a l’encòp de la cantatritz, al piano s’ajusta, d’aicí d’ailà, lo son del cornet, mas tamben lo violoncèla de Claire Masson e la contrabassa de Gildas Becquet. L’ensembla apareis delicat e plan equilibrat. Las peças son generalament cortas, remandant als librets de cants de l’escòla del catalan Pedrell e dels sieus discípols, Albéniz, Falla, Turina, e lo meravelhós Monpou ; mas dos poèmas an tanplan donat còrs a de peças fòrça mai espandidas, remembrant mailèu, elas, las cançons originalas, las dels trobadors, dins de sonoritats totun contemporanèas, a l’encòp ricas e accessiblas.
La presa de son es clara, neta, fòrça trabalhada, çò que nos permet de saborar sense esfòrç la diccion impecabla de la cantatriz narbonesa, que signa aquí un novèl tresaur musical, un joièl que vos recomandam de descobrir e de far descobrir. »
* * *
Camins de Seda / Les chemins de la soie, Duo Calèu, Ed. Tròba Vox, TR050, Montséret, 2019
Gai Saber n°558, 2020, Franc Bardou
« Ai viatjat de tan luènh, de delà las montanhas…
Lo Duo Calèu es un ensembe format de dos musicians, cantaires, Céline Klisinski e Hervé Robert, qu’an causit per tematica de creacion de seguir los camins de la seda, aitan plan enrasigats dins las nòstras Cevenas coma serpejant tota una bona mitat de l’infinit fins als Orients d’Occitania, explorant en occitan poèmas chineses (lenga non precisida), siriacs, turcs e persans. H. Robert, mas tanben Marinette Mazoyer e Martine Michel, cevenòlas, signan los tèxtes occitans e las traduccions, plan mesuradas, establidas — aquò se vei metricament — per un musician menimós.
Las orquestracions sòbras mas expressivas, sostenon las voses sense geinar jamai sa lisibilitat ni donc la portada dels messatges. La presa de son, coma tostemps a çò de Tròba Vòx, es de nauta tenguda, e d’un bèl professionalisme.
Ligar una practica artisanala cevenòla a una rota commerciala milenària e a una tradicion prigondament enrasigada en Orient extrème auriá pogut, per son originalitat, bastar per justificar una òbra musicala plan delicata e sensuala. Mas i avèm trobat plan mai qu’aquò : mantes tèxtes donan a tastar una solucion de continuïtat emocionala e tematica tot lo long d’aquela rota antica e legendària, nos donant a sentir tot un fial fin de sensibilitat poetica, un fial de seda tan preciosa, corrent lo long de la mitat del mond, fins als còrs nòstres, sense i falhir. Un viatge ? Qui me vendrà far creire que lo poèta qu’escriguèt los vèrses seguent non èra de la mieuna patria, la Guilhem IX d’Aquitania e Guiraut Riquièr ?
Ela, amava un trobaire
que veniá cada ser
Escalar son bescaume
per li far present
D’una polida ròsa
E de paraulas finas. Nizâr Qabbânî (1923-1998) »
* * *
Coma un arbre estrifat per l’auristre / Leberon. Roland Pecout, Ed. Tròba Vox, Montséret, 2018
Gai Saber N°553, 2019, Franc Bardou,
« Dins las publicacions pro recentas, ne volem senhalar egalament que nos semblan de las importantas.
L’escrivan caminaire Roland PECOUT nos a donat a legir un recuèlhs de doás òbras poeticas titolat Coma un arbre estrifat per l’auristre / Leberon. L’autor, coma a sa costuma, i sap far tornar viure l’Istòria, la dels oblidats mai que mai, e reviscòla aital memòria e territòris ont la fòrça de l’imaginari se jonh a la poténcia dels simbòls, partent de l’anecdòta tragica per s’enauçar a l’universal. Nos sembla important d’ajustar que se la segonda partida del libre èra ja estada publicada a çò de Sòmnis prés (Montpelhièr), aquesta version es revista e augmentada.
Es amb un autre poèta caminaire que recebrem Letras de Mogador. Miquèl DECÒR, amb son parlar escotelant e clar, nos travèrsa d’Africa, de misèria e de dignitat, d’images durs de francs, fòrts coma la vertat e mai la compassion, una compassion que tant manca a la modernitat coma la nos impausan, freda, cinica e inumana. Una preciosa bio-bibliografia nos permet de mesurar tot l’ample de l’òbra de l’autor en fin de libre. »
* * *
Entrebescs & Cançons, Jean-Luc Severac & Gerard Zuchetto, Ed. Tròba Vox, Montséret, 2018
Gai Saber N°553, 2019, Franc Bardou
« Dins un libre mieu, publicat fa ja quatre ans (Cançonièr du temps esperdut, Ed. TròbaVòx), un long capítol titolat « Nellimaginalas » èra estat alestit a partir de cinquanta tablèus de la primièra mòstra del pintor Michel TOPPAN, conjugant espacis infinits e referéncias a d’elements arquitecturals del patrimòni medieval occitan. Cinquanta poèmas èran aital nascuts de cinquanta òlis expausadas a totes. Aquesta mena de trabalh es se que non comun, al mens pro conegut.
Mas l’obratge qu’evocarem aicí, sos autors l’an concebut d’un biais plan diferent. Lo poèta (e musician) Gerard ZUCHETTO s’es endevengut amb lo plastician Jean-Luc SEVERAC per escambiar « d’entalhs e de tròbas ». Unes poèmas i son nascuts d’unas gravaduras mentre que d’autras gravaduras an sorgat nudas d’autres poèmas ; los artistas an vertadièrament jogat l’interaccion creadoira. L’objècte libre, de grand format, permet de valorisar los visuals del plastician, notadament, entrevescant figuracions e abstraccions segon una semantica sempre perceptibla.
Unes poèmas semblan venir de las annadas 70 del sègle passat, per amor que remandan a l’ambient de « la nòva cançon occitana » — la que l’escrivan i participèt plan activament amb « Los caminaires d’òc ». Pensam, per exemple al tèxte titolat « Viva lo vin viva lo vin » (p. 23) o a « Craba, òc ma cabra » (p. 64) que, totes dos, semblan esperar una musica per los clamar melhor. La melhora de las cançons seriá tot probable « Aimi las colros de las fuèlhas » (p. 68) delicatament erotica.
Lo poèta ZUCHETTO es tanben l’enfant del Trobar medieval. Aquò se coneis a sos jòcs subre los mots, jòcs apreses a l’escòla d’Arnaut Danièl e, mai que mai, de Rambaut d’Aurenga, e mai se las libertats presas al subrerealisme l’afranquisson per partida d’unes objectius tròp formalistas que lo daissarián caire dins d’imitacions que sempre cal saber despassar après èsser passats per la requista leiçon de Ribeirac. Pensam, per exemple a « Soi l’esparnèl » (p. 60) o a l’estranh e pivelant « Te do dits do dam » (p. 87). Aquí los tèxtes s’embarran dins los liuces de sos mots enfaitilhants.
Totun, d’autres poèmas nos semblan mai vesins d’una poësia obèrta al sens nellian, relevant d’una fòrma d’expression literària permetent de desvelar, a partir d’elements del real tresmudats dins l’imaginari, çò que de ges de biais una pròsa descriptiva ni argumentativa non donariá pas a entendre, e que pasmens fa sens. Aital ne va, per exemple, del polit poemòt « La masca s’enaurèt » (p. 75) o d’un autre, remercable e pro nellian : « L’abís dels sòmis » (p. 40). E ma i de còps entendèm de plan luènh lo grand Max Roqueta i tençonar amb lo mèstre Pegulhan : « A torbar lo trobar » (p. 47). »
* * *
Aubres, Silvan Chabaud, Ed. Tròba Vox, Montséret, 2018
Gai Saber N°553, 2019, Franc Bardou
« Silvan CHABAUD, après nos aver gratificat de sas Illas infinidas (Ed. Jorn, 2012) e de son plan preciós Montar (Ed. L’aucèu libre, 2016), perseguís son evocacion de la natura, en la tresmudant per l’expression poëtica, en un grand e miragalhat miralh de l’anma umana. A causit, aqueste còp, d’alestir un arboretum, genre pro classic que respond plan cortesament als bestiairis, un pauc mai frequents benlèu, e mai dins la poësia occitana. S tròba que tot l’art d’un arboretum o d’un bestiari capitat residís, a nòstre punt de vista, dins la capacitat a nos suspréner. E CHABAUD nos sap suspréner.
Un dels perilhs màger dels impetrants a l’òbra màger de la creacion poëtica consistís a se daissar embelinar per las beutats d’un subjècte donat, portant un escrivan a creire que çò dit serà bèl per amor que çò evocat per aquel dire pòrta en el-meteis la beutat. CHABAUD escapa sense pena a aiceste perilh, ajustant l’originalitat del sieu agait a tota evocacion vegetala, per esperlongar los arbres dels nòstres esmais, de las nòstras penas. E perven pro sovent a ne desplegar una dimension numenosa que nos remanda a las òbras « paganas » de la granda Marcèla DELPASTRE e de sos eiretièrs lemosins, divinisants los nòstres companhons vegetals.
La fòrma dels poèmas es liura, mas lo contengut demòra lèu e accessible. Benlèu poiriam suggerir a l’autor, encara jove, per aprigondir l’anament poëtic sieu, de donar mai a sentir, a veire, a pastar l’onirisme, mai qu’a s’acontentar de pronociar los mots sòmnis, o somniar. Fòrça calams s’i daissan esmarar, ja que sempre lo poèta dèu conferir d’images (tant val dire imaginar) mai que de dire « imagini ». Sempre mièlhs valdrà enfaitilhar d’efèctes subrerealisants las percepcions desamiradas dels lectors e lor evocant, per exemple, un arbre, mailèu que de s’acontentar de lor remembrar qu’aquel arbre es faitilhièr. L’arbre es, e s’acontenta d’èsser. Es l’imaginari uman que pòrta projècta lo faitilh, sempre. Mas un tal punt de vista, lo nòstre, portariái a pensar que tot poèta modèrne se dèu d’eiretar, entre autre, del quite Subrerealisme, çò qu’a l’evidéncia non es necessàriament lo punt de vista del requist Silvan CHABAUD, que vos cal legir, de tot biais.
Enfin, volèm ajustar que, coma sempre a çò del sieu tresen editor, los poèmas se tròban aicí acompanhats d’una traduccion en francés, mas alestida, aicesta, non pas per l’autor el-meteis, mas per un autre poèta , lo talentuós Roland PECOUT, el-meteis actualament editat a çò de TròbaVòx. Es el tanben qu’a signat un polit prefaci, plan digne de l’ermeneuta fin e prigond qu’es sempre estat tot lo long de la sieuna òbra. E nos cal encara senhalar los dessenhs de Joan CHABAUD, qu’illustran tant delicatament los poèmas sensibles de l’autor. »
* * *
Lo luòc del nonluòc – Jaumes Privat, Ed. Tròba Vox, Montséret, 2018
Gai Saber N°556-557, 2020, Franc Bardou
« Despuèi l’an 1996, quand l’editor Jorn aviá publicat « Talhs », un polit e insolit recuèlh de Jaumes Privat, èra vengut fòrça malaisit pel lector de seguir l’evolucion artistica d’aqueste poèta plastician de Roërgue, car sos libres-objèctes sempre son estats difusits confidencialament, en nombre fòrça feble (Cf. Los faissets de la Talhada).
Mas l’editor Tròba Vox s’es encaminat, despuèi 2016, vint ans après donc, a publicar e difusir aquesta poesia d’excepcion, pivelanta e sempre susprenenta. Aquel an, a la colleccion Votz de Trobar son alara pareguts dos recuèlhs precioses. « las velas, las mans » èra un libre d’art e de poësia, alestit en tres partidas. La primièra donava a veire tan coma a legir una òbra manescrita que lo ton poëtic rejonhiá la pasta plastica de las grandas paginas (A4), un ton a l’encòp melancolic e ironic, ont la beutat es pas jamai aquí ont l’esperam, e nos aganta aquí ont la pensavem agantar. La segonda partida repren lo meteis recuèlh en occitan imprimit, imediatament seguit de l’ultima partida, una traduccion en francés de Franc Bardòu. Lo meteis an es paregut tanben « alenadas », rebatent un pauc mai la pasta de l’ancian recuèlh « Talhs » evocat mai naut. La presentacion i es bilenga, e la version francesa es signada dels dos poètas Olivièr Lamarque e Joan-Pèire Tardiu. Aqueste obratge tanben profièita de la dimension plasticiana de l’òbra de son autor roergat.
En 2017, es enfin paregut « lo luòc del nonluòc », òbra tescuda de poèmas essencialament en pròsa, ont Privat se jòga a plaser, e fins a un desespèr que se ritz d’el-meteis, de l’absurditat de las causas, de las pensadas, dels faits e, mai que mai, dels mots. Òm se daissa préner a tal jòc coma al faitilh d’un ipnotizaire, fugidís e potent a l’encòp, sus una dralha insospeitabla, inestinguibla e lèumens, desillusionada, refusant l’illusion, mas en se trufant d’ela, una illusion que tanplan se trufa de nosautres, quistaires de paraulas perdudas en quista de sen…
* * *
Despartenças / Démarcations, Jaumes Privat, Ed. Tròba Vox, Coll. Votz de Trobar, n°16, Montseret,
Gai Saber N°556-557, 2020, Franc Bardou
Se i a poètas que se son, lèu o tard, perduts en quista d’una idèa que disián« la beutat », Jaumes Privat n’es un que Grècia, sacats qu’anam dins la pluralitat, en fòra de l’Un-Ben, li conta encara, despuèi l’Antiquitat, la luenhor que d’aquelas idèas nos separa per sempre, coma cada mot de l’image. Es per aiçò que Privat, al mond petrificat d’aicestes images tan fugidisses, cèrca mailèu l’intensitat, per las espessors derisòrias de çò absurde, mai que s’anar negar dins lo miralh fons dels semblars poetics que non enganan que de nècis. Per nos descilhar l’èime de l’absurde al dintre de las memoranças que teisson de mots tan nòstres, aqueste oliu unic, plantat en fòrma de despartença, nos despèrta.
Cossí obrir pagina blanca a la tinta de çò universal ? L’autor a causit aquí lo viatge, coma endacòm mai o a fait plan sovent Rotland Pecout. Lo poèta sasissent lo frejòl de l’enternitat dins la desfalhiment desesperant de l’estona, nos pòrta a presentir que Grècia poiriá tanplan jogar a rebatre la tèrra nòstra, ricas totas doas d’un passat ufanós, d’un present derisòri, desprovesidas de tot, a despart de la lutz e dels mots per la dire. Una dins l’autra, las doas desananças se miran, los agaits umans se crosan e se mèsclan, los mots e los sons i dançant coma d’ombras dins una espulga, al clar totun d’una lusor d’idèa luènha, lugrejant tot doça a boca de tenèbras.
Un libre de Jaumes Privat non es jamai un objècte ordinari. Plastician justament reputat, pasta en fòrma d’òbra d’art los sieus libres, d’un biais inimitable, fins al sieu biais tant pivelant (coma o fa plan sovent son amic Joan-Pèire Tardiu que non legissèm pro) d’ocupar l’espaci blanc de la pagina, asard d’absurditat crosat d’òrdre indicible. Saludem aquí Tròba Vox de donar a conéisser aqueste poèta important, tan longtemps mantengut al secret dels inedits fregelucs de la non-calença critica e intellectuala d’òc.
* * *
Quasèrn valdés – Cahier vaudois – Miquèl Decòr, Ed. Tròba Vox, Montséret, 2018
Gai Saber, N°552, 2019, Franc Bardou
« Jos aquel títol un pauc enigmatic, trobaretz una polida garba de poèmas trescats de ròcs, de vent, de rius magres o secs, e de joventas, de lutz, de pluèja e de sasons, una passejada menerbesa enfantada per un subrerealisme discret, una garba de mots, de sons e d’images abeurats, çò nos sembla, a la meteissa Cesse que la de Leon Còrdas. Las associacions i engimbran los images d’un biais de còps plan rufe, coma a çò d’aiceste grand davancièr, e de còps plan mai diafan, remembrant alavètz mailèu lo divin Joë Bousquet, o la melancolia esmarranta de Pierre Reverdy. L’agait, a l’encòp complici e risolièr portat subre lo mond del país menerbés, poiriá ben remandar quitament a Jean Lebrau, e tanben a Carles Galtièr, totes enfants de l’engenh d’òc de 1943. E quand lo cèl enfin non i rebat pas mai que lo non-res, frejolant d’insoléncia eretica, Renat Nelli non es mai luènh, riulejant atanben dins lo respir de Miquèl Decòr, poèta autentic que vos recomandam de seguir, sus las sendas valdesas (o cataras, qui sap ?) dels vents, fins a venir lutz per las pèiras, entre vinhals e capitèlas. Una lectura de las preciosas… »
* * *
Sabar – Lo libre dels mòrts pirenencs – Alem Surre-Garcia, Ed. Tròba Vox, Montséret, 2018
Paciéncia en Savartés
Gai Saber, N°552, 2019, Franc Bardou
« Davant l’asuèlh de cobèrta ont se destaca en sobeirana l’ennevada Pica d’Endron, trobaretz Sabar un nom que sona un pauc coma la localitat de Savart, d’aquí ont s’origina lo toponime de Savartés, correspondant mai o mens al fièr Comtat de Foish. Sabar seriá un mot arabi que designariá la paciéncia. Mas es egalament lo títol d’un « libre dels mòrts pirenencs », novèl recuèlh de poèmas precioses d’Alem Surre-Garcia, joièl subrondant de simbòls e de mites, bulhissent de culturas multiplas e mescladas. Aqueste « libre dels mòrts » non va sense nos remembrar l’Enterrament a Sabre del grand Bernat Manciet, mas s’adralha benlèu mai encara cap a las estivas imaginalas dels tradicionals libres dels dos mòrts, tibetan e, mai que mai, egipcian. Dotze tablèus rituals constèllan l’ensemble poetic, coma aitant de domificacions astrologicas progressivas, ponctuant un asempre que va de çò local a çò universal, dins un lengatge clar dins sa fòrma, mas tant misteriós dins son fons que ne ven allucinatòri. Lo corpus es presentat en occitan original, seguit de la traduccion al francés de l’autor, puèi de nòtas ajudant a aclarir unas de las allusions culturalas costumièras d’aqueste grand autor. Una biografia e una bibliografia propausan en fin d’obratge de constatar l’espandiment e l’originalitat de l’òbra e del percors atipics d’Alem Surre-Garcia. Vos recomandam la lectura atentiva e pacienta d’aquel recuèlh de mòrt e de gai reviscòl. »
* * *
Se canta… de la prima a Nadal – Sandra Hurtado-Ròs, Ed. Tròba Vox, Montséret, 2017
Gai Saber, N°551, 2018, Franc Bardou
« Se canta, de la prima a Nadal ? Per çò que n’es dels nadalets, n’èri ieu demorat a Nicolau Sabòli per la cultura classica, e al polit CD de Rosina e Martina de Pèira, sortit en 1984, per la musica tradicionala. Onèstament, non pensavi gaire possible d’egalar la qualitat d’aquel enregistrament que foguèt plan justament premiat per l’Academia Charles Cròs.
E totun, malgrat nombre de cançons comunas amb aquel enregistrament vengut ara istoric, lo novèl CD de Sandra Hurtado-Ros m’a pertocat prigondament. Cada cant i es integralament respectat dins sa melodia, mas l’orquestracion, rica, divèrsa, fina e inventiva, delicata e sensibla, ne fa un enregistrament sense cap rapòrt amb lo primièr que ne vos ai parlat.
Per contra, i a aire de familha espontanèu amb una autra creacion de granda qualitat, plan mai especificament provençala benlèu, mas del meteis perfum : pensi al preciós CD titolat Enamorada Madalena, de Patrick Vaillant, Renat Seta e Bijan Chermirani, sortit en 1997.
La Mediterranèa banha cada cant, un puèi l’autre, amb natural e sabor, amb l’ajuda d’un instrumentrarium ideal, dins una qualitat e un equilibri sonòrs precises, lindes, perfaitament legibles. La votz de Sandra Hurtado-Ros, fòrça presenta dins l’istorica integrala dels cants dels Trobadors titolada la Tròba, acostumada al cant barròc, mas tanben sefarad fa tindar las paraulas tradicionalas occitanas e catalanas amb una diccion impecabla, immediatament ausible. Aliga poténcia, precision e grand sensibilitat. Aquela artista, del temps qu’avança son caminament creatiu, sembla se melhorar a cada estanca, a cada enregistrament novèl, a cada espectacle vivent. Es una compositritz confirmada, e es ela l’autora d’aqueles adobaments mirgalhats e rics que semenan de luses e d’espècias plan intensas totes aqueles cants que tornam aicí descobrir a plaser dins lo miralh de la Mar Nòstra. Un enregistrament que vos recomandarem sense resèrva… »
